Azerbaycan kadınlarının resim sanatına bağlılığı köklü geleneklere dayanmaktadır. Tarih boyunca kadınlar halıcılık, nakışçılık, el işi işlemeleri ve seramik gibi uygulamalı sanat alanlarında yaratıcılıklarını ortaya koymuşlardır. Bu sanat dallarında kadın elinin inceliği, estetik zevki ve yaratıcı duyarlılığı, Azerbaycan görsel sanatlarının gelişiminde önemli rol oynamıştır. Halılarda ve nakışlarda kullanılan semboller, motifler ve renk tonları hem halkın kültürel kimliğini yansıtmış hem de kadın yaratıcılığının zenginliğini göstermiştir. 20. yüzyılın başlarından itibaren Azerbaycan kadınlarının resim sanatına profesyonel düzeyde ilgisi oluşmaya başlamıştır. Maarifçilik hareketi, kız okullarının açılması ve kadınların eğitim almasına olanakların genişlemesi bu sürecin gelişmesine ivme kazandırmıştır. Sonuç olarak, kadınlar yalnızca gündelik yaşamda değil, aynı zamanda sanat alanında da söz söylemeye başlamışlardır.
Azerbaycanlı kadın ressamların eserlerinde farklı temalara başvurulmuştur: kadın yaşamının ve emeğinin tasviri, milli değerlerin ifadesi, vatanseverlik, doğa manzaraları ve şehir hayatının renkli tabloları onların sanatında önemli bir yer tutmuştur.
Ressam Maral Rehmanzadeh
Özellikle kadın imgeleri, milli kültürün gücünü ve manevi değerlerin güzelliğini simgelemiştir. Bağımsızlık döneminde kadın ressamların sayısı daha da artmış, onların eserleri uluslararası sergilerde tanıtılmıştır. Günümüzde kadın ressamlar hem klasik hem de modern üslupta eserler üreterek Azerbaycan resim sanatına yeni bir soluk getirmektedirler.
Böylelikle, Azerbaycan kadınlarının resme olan bağlılığı, yüzyılların derinliklerinden gelen sanat sevgisinin bir yansımasıdır. Onların yarattığı eserler yalnız estetik bir zevk uyandırmakla kalmaz, aynı zamanda milli kimliği, tarihimiz ve kadın zekâsının gücünü de yansıtır. Bu sanatçılar arasında ilk profesyonel kadın ressam olarak tanınan Maral Rehmanzadeh (23 Temmuz 1916 – 16 Mart 2008) özel bir yere sahiptir. Grafik ustası olarak ün kazanan Maral Rehmanzadeh, Azerbaycan SSC Halk Ressamı (1964), M.F. Ahundov adına Azerbaycan SSC Devlet Ödülü sahibi (1965) olmuş, sanatıyla ülke kültüründe yeni bir sayfa açmış ve eserleri hem yurt içinde hem de yurt dışında yüksek takdir görmüştür.
Maral Rehmanzadeh, 23 Temmuz 1916’da Bakü’nün Merdekan kasabasında bir kuyumcu ailesinde dünyaya gelmiştir. İlk eğitimini H. Cavid adına 8 numaralı kız okulunda almış, küçük yaşlardan itibaren resme ilgi göstermiştir. 1930–1933 yıllarında Azerbaycan Devlet Resim Teknik Okulu’nda, 1934–1940 yıllarında ise Moskova’daki Surikov Devlet Resim Enstitüsünde eğitim alarak profesyonel resim bilgisine sahip olmuştur.
Ailesi sanatkâr ve aydın bir çevreye bağlıydı. Rehmanzadeh, tanınmış heykeltıraş Vagif Rehmanov’un kız kardeşi olmuş, ayrıca farklı ülkelerde yaşayan birçok sanat insanıyla akrabalık bağı bulunmaktaydı.
Maral Rehmanzadeh’nin sanatı zengin konularla çevriliydi. 1940’lı yıllardan itibaren hem grafik sanatçısı hem de kitap illüstratörü olarak çalışmıştır. Onun “Benim Kız Kardeşlerim”, “Bizim Kızlar”, “Doğma Vatanım” ve “Azerbaycan” adlı dizileri, Azerbaycan kadınlarının yaşamını, vatanseverlik ruhunu ve milli kültürünü yansıtmıştır.
Büyük Vatan Savaşı döneminde yaptığı “Halk Gönüllüleri”, “Cephede Kadınlar”, “Partizan Kızı” ve “Muhabereci” gibi eserleri, Sovyet kadınlarının kahramanlığını tasvir ediyordu. Savaştan sonraki yıllarda ise “Petrol” ve “Sosyalist Bakü” dizileriyle sanayi ve petrol konularını grafik eserlerinde canlandırmıştır.
Rehmanzadeh, Azerbaycan edebiyatına da önemli katkılar sağlamıştır. Cafer Cabbarlı, Mirza Fetali Ahundov, Mehmed Said Ordubadi ve diğer yazarların eserlerine illüstrasyonlar hazırlamıştır. Özellikle Şah İsmail Xetai’nin “Dehnamə” eserine yaptığı illüstrasyonlar yüksek sanatsal değere sahiptir.
1960–70’li yıllarda ressam Azerbaycan’ın çeşitli bölgelerine seyahat etmiş, linolyum baskı (linogravür) tekniğinde yarattığı “Azerbaycan” ve “Vatanım” dizileriyle ülkenin doğasını ve günlük yaşamını tasvir etmiştir. Onun “Azerbaycan Petrol Ülkesidir”, “Bizim Hazar’da” ve “Otoportre” eserleri en ünlü tabloları arasında sayılmaktadır.
Maral Rehmanzadeh’nin eserleri dünyanın birçok ülkesinde sergilenmiştir. Onun kişisel sergileri Bakü, Moskova, Sri Lanka, Küba, İran gibi ülkelerde düzenlenmiş, eserleri İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya ve diğer ülkelerde sergilenmiştir. Resimleri Tretyakov Galerisi (Moskova), Azerbaycan Milli Güzel Sanatlar Müzesi ve diğer büyük koleksiyonlarda saklanmaktadır. O yalnızca ilk kadın ressam olarak değil, aynı zamanda milli kültürün ve sanatın gelişiminde iz bırakmış bir sanatçı olarak tanınmaktadır. Onun eserleri, Azerbaycan kadınının gücünü, emeğini ve manevi dünyasını sanatsal bir dille yansıtmaktadır.
Maral Rehmanzadeh, Azerbaycan güzel sanatlarında kadınların öncü simgesine dönüşmüştür. Onun zengin yaratıcılığı ve yaşam yolu, gelecek nesil ressamlar için örnek olmakla birlikte milli kültürümüzün parlak sayfalarından birini oluşturmaktadır. Maral Rehmanzadeh, 16 Mart 2008’de vefat etmiş ve Merdekan Mezarlığı’nda defnedilmiştir.
