Azerbaycan’ın tıp alanı uzun ve zengin bir tarihe sahiptir. c
Orta çağlardan itibaren bölgede tıbbi bilgiler gelişmiş, halk arasında çeşitli tedavi yöntemleri ve doğal araçlar yaygın şekilde kullanılmıştır. Doktorluk geleneği eski dönemlerde de kendini göstermiş, farklı bitki ve mineral kökenli ilaçlar ile el cerrahisi ve operasyonlar uygulanmıştır. Azerbaycan’ın ünlü doktorları ve bilim insanları tıp bilimini hem bölgede hem de daha geniş coğrafyada tanıtmışlardır.
20.yüzyılın başlarından itibaren ise modern tıp sistemi şekillenmeye başlamış, hastaneler, klinikler ve uzmanlaşmış tıp kurumları faaliyet göstermiştir. Bu dönemde tıp alanında eğitim ve bilimsel araştırmalar gelişmiş, doktorların, feldşerlerin ve diğer tıbbi personelin mesleki yeterlilik seviyesi yükselmiştir. Bu gelişme, tıbbi teknolojinin ve laboratuvar yöntemlerinin uygulanmasıyla da gözlemlenmiştir.
Kadınların tıp alanına katılımı Azerbaycan için özel bir öneme sahiptir. Sovyet döneminde kadınların yüksek öğrenim alma imkanı genişlemiş, meslek seçimi ve toplumsal faaliyet alanları artmıştır. Özellikle tıp fakültelerine kabul edilen kadınların sayısı artmış, onlar doktor, feldşer, hemşire, laboratuvar uzmanı ve diğer uzmanlık alanlarında görev almışlardır. Bu dönemde Azerbaycan kadınları sağlık sisteminin gelişiminde önemli bir rol oynamış, vatandaşlara tıbbi hizmet sunumunda aktif olarak yer almışlardır. Kadın doktorların gösterdiği profesyonellik ve çabalar, hastalıkların önlenmesinde, salgınların yönetilmesinde ve genel halk sağlığının korunmasında vazgeçilmez olmuştur.
Günümüzde kadınlar Azerbaycan sağlık sisteminin tüm alanlarında aktif bir şekilde yer almaktadır. Onlar yalnızca doktor veya hemşire olarak görev yapmakla kalmayıp, aynı zamanda tıp bilimi, yönetim, akademik ve uzmanlaşmış klinik alanlarda liderlik göstermektedirler. Kadın bilim insanları tıbbi araştırmalar yapmakta, yeni yöntemler geliştirmekte ve modern tanı ve tedavi yöntemlerinin uygulanmasına katkı sağlamaktadır. Ayrıca, kadınlar sağlık politikalarının şekillendirilmesinde, hastane ve kliniklerin yönetiminde ve halkın sağlık bilincinin artırılmasında da önemli bir rol oynamaktadırlar.
Kadınların tıp alanına katılımı yalnız sosyal açıdan değil, aynı zamanda bilimsel açıdan da toplumun refahına büyük katkı sağlamaktadır. Onların faaliyetleri, tıbbi hizmetin kalitesini artırmakta, hastalıkların zamanında tespit ve tedavisini sağlamakta, ayrıca tıp eğitimini geliştirmeye ve genç uzmanların yetişmesine destek olmaktadır.
Sonuç olarak, Azerbaycan’ın tıp alanı, kadınların aktif katılımı sayesinde hem kalite hem de hizmet kapsamı açısından önemli ölçüde gelişmiştir. Bu, ülkenin sağlık sisteminin tarihsel gelişimini, modern potansiyelini ve gelecekteki sürdürülebilirliğini göstermektedir. Kadınların tıp alanındaki faaliyetleri, toplum sağlığının korunmasında ve profesyonel bilimin gelişiminde ne kadar önemli olduklarını ortaya koymaktadır. Bu durum, aynı zamanda Azerbaycan kadınının sosyal aktivitesinin ve yeteneklerinin açık bir örneğidir.
Sona Velihan
Sona Velihan, 19 Haziran 1883’te Azerbaycan’ın Qazax ilçesinin Dağ Kəsəmən köyünde doğmuştur. Kendisi görme alanında tanınmış bir doktor, onurlu bilim insanı ve profesördür. Sona Velihan, Azerbaycan Tıp Enstitüsü’nün bölüm başkanı, Azerbaycan ET Oftalmoloji Enstitüsü’nün bilimsel işler direktör yardımcısı ve Azerbaycan Oftalmologlar Derneği’nin başkan yardımcısı olarak görev yapmıştır.
O, Azerbaycan’da ilk kadın oftalmolog (1933) ve Tıp bilimleri doktoru unvanına layık görülen ilk Azerbaycanlı kadın olmuştur. Onun bilimsel çalışmalarının derinliği ve önemi, 1931 yılında yazdığı “Endoftalmitin patolojik anatomisi üzerine” makalesi ile kanıtlanmış, bu çalışma Nobel Komitesi’nin dikkatini çekmiş ve Nobel Ödülü adaylığı kayda alınmıştır. Ancak II. Dünya Savaşı’nın başlaması nedeniyle bu bilimsel çalışma başarıyla sonuçlanmamıştır.
Sona Velihan, Kızıl Yıldız Nişanı, “Tıp Üstün Hizmet” rozeti ve iki madalya ile ödüllendirilmiş, 1908 yılında Peterburg Tıp Enstitüsü’nü bitirmiş ve Azerbaycan’da yüksek öğrenim görmüş ilk kadın doktor olmuştur.
1923–1939 yılları arasında S. Velihan, Azerbaycan Tıp Enstitüsü’nün göz hastalıkları bölümünde asistan, doçent ve profesör olarak çalışmış, 1939–1971 yılları arasında ise Ə. Əliyev adına Azerbaycan Devlet Doktorları Geliştirme Enstitüsü’nün göz hastalıkları bölümünün başkanı olmuştur. 1946–1960 yılları arasında S. Velihan, Azerbaycan ET Oftalmoloji Enstitüsü’nde bilimsel işler direktör yardımcılığı görevini üstlenmiştir.
Sona Velihan, 60’tan fazla bilimsel eser ve iki monografinin yazarıdır. Bilimsel çalışmaları, esas olarak cüzzam, frengi, tüberküloz ve çeşitli tümörler nedeniyle zarar görmüş göz organının morfolojik değişiklikleri, göz yaralanmaları, glokom ve trahoma problemleri üzerine odaklanmıştır. S. Velihan, tıp bilimleri doktoru unvanına layık görülen ilk Azerbaycanlı kadın olmuştur.
Onun bilimsel çalışmalarının derinliği ve önemi, 1931 yılında yazdığı “Endoftalmitin patolojik anatomisi üzerine” makale ile Nobel Komitesi’nin dikkatini çekmiştir. S. Velihan, ömrünün büyük bir kısmını oftalmoloji alanında kadroların yetiştirilmesine adamış, onun liderliğinde 3 doktora ve 18 adaylık tezinin savunulması gerçekleştirilmiştir. Prof. S. Velihan, klinik çalışmaların yanı sıra geniş danışmanlık faaliyetleri yürütmüş, bilimsel-pedagojik ve tedavi faaliyetlerinin yanında toplumsal sorunlara da büyük bir sorumlulukla yaklaşmıştır. 1945–1950 yılları arasında Azerbaycan Oftalmologlar Derneği’nin başkanı olmuştur.
Profesör Sona Velihan, Onurlu Bilim İnsanı unvanına layık görülmüş, çeşitli nişan ve madalyalarla ödüllendirilmiştir. O, yalnızca Azerbaycan tıp tarihinde değil, aynı zamanda kadınların bilim ve meslek alanlarında başarı elde etmeleri için de bir örnek olmuştur. O, emeği, bilgisi ve iradesi ile ülkemizin sağlık sistemine büyük katkı sağlamış, genç kadın doktorların yetişmesine öncülük etmiştir. Sona Velihan, bilimsel çalışmaları, vatanseverliği ve insanlara gösterdiği özen ile her zaman hatırlanacak, adı Azerbaycan tıp tarihinde saygıyla yaşayacaktır.
