Diğer alanların aksine, Azerbaycan petrol sanayinde kadınların katılımı ve yükselmesi uzun bir süre sınırlı kalmıştır.
Petrol rafinerileri, hem fiziksel olarak ağır hem de teknik açıdan son derece karmaşık üretim süreçlerine sahip olduğundan, bu alanda kadın mühendislerin ve teknik personelin sayısı oldukça azdı. Kadınların bu sektörde çalışması, hem toplumsal algılar hem de mesleki engeller nedeniyle zor bir görev olarak görülüyordu. Buna rağmen, bazı öncü kadınlar, zorluklara rağmen hem üretim süreçlerinde hem de yönetim kademelerinde önemli roller üstlenmiş ve kadınların sanayideki yerini güçlendirmiştir. Onlar, sadece kendi mesleki becerilerini geliştirmekle kalmamış, aynı zamanda işyerinde kadınların potansiyelini ortaya koyarak toplumsal normların kırılmasına da öncülük etmişlerdir. Bu kadınlar, petrol sanayinde mühendislik ve liderlik pozisyonlarına yükselerek hem meslektaşları için örnek olmuş hem de sektörün modernleşmesine ve verimliliğinin artmasına katkı sağlamışlardır.
Kadınların sektöre katılımı, yalnızca bireysel başarılarla sınırlı kalmamış; aynı zamanda eğitim ve teknik donanım imkanlarının genişlemesine, kadınların teknik alanlarda daha fazla rol almasına ve mesleki kariyerlerinde yükselmelerine öncülük etmiştir. Bu süreç, Azerbaycan petrol sanayinde kadınların hem üretim hem de yönetim alanlarında önemli bir yer edinmelerini mümkün kılmıştır.
Ancak Emine Bağırova, o dönemde hem üretimde hem de yönetimde kadınların başarı elde edebileceğini kanıtlayan öncü simalardan biri olmuştur. Emine Bağırova, 1912 yılında Gence şehrinde doğmuş, 1942 yılında Azerbaycan Endüstri Enstitüsü’nü bitirdikten sonra A. H. Karayev adına Bakü petrol rafinerisinde çalışma hayatına başlamıştır. İşe başladığı dönemi şu sözlerle hatırlamaktadır: “Beni önce operatör pozisyonuna aldılar. Zor zamanlardı. Cephe benzin ve diğer petrol ürünleri talep ediyordu. Yeni kabul edilen işçilerin çoğu işi iyi bilmiyordu. Tesislerin teknolojik rejimini öğrenmek için çok zaman harcamak zorunda kalıyorlardı, bu da önemli üretim kayıpları demekti. Mühendisler, ekipler ve operatörler gece gündüz nöbette duruyor, deneyimli rafineri çalışanlarının yardımıyla işi düzenli hale getiriyor, yoruluyor ve dinlenme saatlerinden feragat ederek sürece hâkim oluyorlardı. Ben de onlardan biriydim.”
Şekil 1. Emine Bağirova
Bağırova, çalıştığı süre boyunca hem üretim hem de sosyal-politik alanlarda aktif olmuş ve defalarca Bakü şehir işçi delegeleri sovyetine seçilmiştir. 1952–1955 yılları arasında Moskova’ya gönderilmiş ve Petrol Sanayi Akademisi’nde eğitim almıştır. Eğitimini tamamladıktan sonra tekrar 14. üniteye dönmüş, petrol rafinerisi sanayinde sunduğu verimlilik önerileriyle öne çıkmıştır. O dönemde petrol işleme sırasında benzinin büyük bir kısmı ligroin içinde kalmaktaydı. Bağırova’nın önerilerinin uygulanması sonucunda benzinin verimi %15–20 artmış ve yarım milyon rubleden fazla tasarruf sağlanmıştır. Bu başarıları sayesinde Bağırova, Tüm Birlik Mucitler ve İyileştiriciler Derneği’nin üyesi olmuştur.
Emine Bağırova, birçok yabancı ülkede bulunmuş ve çeşitli uluslararası etkinliklere katılmıştır. 13 Eylül 1960 tarihinde Türkmenistan kadınlarının III kongresinde yer almıştır. 24 Mayıs 1961’de, rafineride ilk kez onun yönettiği üniteye “Komünist Emek Ekibi” unvanı verilmiştir. Emek alanındaki başarıları ve verimli sosyal çalışmaları nedeniyle 1960 yılında Emine Bağırova Sosyalist Emek Kahramanı unvanına layık görülmüştür. Bu konuda şunları belirtmiştir:
“Rafineride fedakar çalışmaları nedeniyle ödüllendirilen yüzlerce kişi çalışıyor. Benim emeğim hükümetimiz tarafından takdir edilmiş ve Azerbaycan petrol sanayinde ilk kez bana ‘Sosyalist Emek Kahramanı’ unvanı verilmiştir.”
Şekil 2. Petrol Endüstrisinde Kadınlar
Bağırova’nın yönettiği petrol rafineri ünitesi her yıl plandan fazla binlerce ton açık renkli petrol ürünü üretmiştir. 1960 yılında kolektif, devlete 16 binden fazla ton ürün vermiş ve yakıt, enerji ve kimyasal reaktiflerde tasarruf sağlamıştır.
17 Kasım 1961’de Tüm Birlik Sendikalar Merkezi Konseyi, A. H. Karayev adına petrol rafinerisinde görev yapan Bağırova’nın üretimdeki başarılarını yüksek takdirle değerlendirmiştir. Bu takdir özellikle petrol rafinerisi sanayindeki başarıları nedeniyle verilmiştir. Bağırova, 1960 yılında Romanya’da, 1963 yılında ise Çekoslovakya’da yaptığı ziyaretlerde bu ülkelerin petrol sanayi tesislerinin faaliyetlerini yakından incelemiş ve üretim süreçlerine ilgi göstermiştir.
Bağırova, rafineride çalıştığı süre boyunca kadınların sayısının ekipte artmasını sağlamıştır. Bu konuda şunları yazmıştır:
“Kadınlar tesisin dayanağı ve onun gururudur. Azerbaycan petrol rafinerisi sanayinde Afərde Kerimova’nın ünü geniş yayılmıştır. Rafineride ise operatörlükten başlayan bu fedakar ve yenilikçi mühendisler, ünite müdürü ve sonrasında şube müdürü pozisyonlarına yükselmiştir. Şubelerden birinin başmühendisi olan Govher Daşdemirova da daha önce basit bir operatör olarak çalışmıştır. 25 yıl operatör yardımcısı olarak görev yapan Zinyet Abbas kızı, operatör Əzizə Bayram kızı, laboratuvar mühendisleri Səmayə Aliyeva ve Kamilə Eldarova da tesisin önde gelen kadınlarındandır.”
18 Mayıs 1967’de Bağırova, Petrol ve Kimya Sanayi İşçileri Sendikası’nın 10. Azerbaycan Cumhuriyeti Konferansı’na temsilci olarak seçilmiştir. Ayrıca Azerbaycan Komünist Partisi’nin XXV ve Sovyetler Birliği Komünist Partisi’nin XXII kongrelerinde de temsilci olmuştur. Savaş yıllarında aktif işçi olarak kendisine verilen görevleri zamanından önce yerine getirdiği için “1941–1945 Büyük Vatan Savaşı’nda Onurlu Çalışma” madalyası ile ödüllendirilmiştir. 8 Mart 1960’ta Bağırova, Kadınlar Günü nedeniyle Moskova’da düzenlenen etkinliğe katılmış, plandan fazla 37 bin ton petrol ürünü üretimi için Azerbaycan SSR Yüksek Sovyeti Onur Belgesi ile ödüllendirilmiştir. Ayrıca “Kafkasya’nın Savunması”, “Cesur Çalışma”, “Uluslararası Kadınlar Federasyonu’nun 25. Yılı”, “Azerbaycan Petrol Sanayi’nin 100. Yılı” ve “Azerbaycan SSR İşgücü Gazisi” madalyalarıyla da ödüllendirilmiştir. Bağırova, 30 yıl boyunca A. H. Karayev adına rafineride çalıştığı için tesisin 75. yılı münasebetiyle “Onur Nişanı” ile ödüllendirilmiştir. Emine Rəhim kızı Bağırova, 17 Mart 1985’te Bakü’de vefat etmiştir. Bağırova’ya ait çeşitli eşyalar ve belgeler, Azerbaycan Ulusal Tarih Müzesinde, ayrıca Müze’nin Hediye ve Hatıra Eşyaları Fonunda korunmaktadır. Bunlar arasında termometreleri, çalışma hayatının ilk yıllarına ait fotoğrafı, delege kartı, madalyaların belgeleri, üyelik kartı ve uluslararası etkinliklere dair belgeler ile onur belgeleri yer almaktadır.
Emine Bağırova, yalnızca Azerbaycan petrol sanayinde mühendis ve yönetici olarak başarılı olmakla kalmamış, aynı zamanda diğer kadınlar için de bir örnek teşkil etmiştir. Onun fedakârlığı, çalışkanlığı ve profesyonelliği göstermektedir ki, kadınlar en zor ve sorumlu alanlarda dahi başarı elde edebilirler. Bağırova’nın çalışmaları, yeteneği ve liderliği sayesinde Azerbaycan petrol sanayinde kadınların katılımı artmış ve onlara yeni fırsatlar sunulmuştur. O, gelecek nesillere kadınların bilim, sanayi ve sosyal hayata katkıda bulunabileceğini gösteren parlak bir örnek olarak anılmaktadır.
